قالب بندی و زمان مجاز و استاندارد بازکردن قالب ها در هوای سرد و یخبندان و هوای گرم
کیفیت سطحی بتن در رویارویی با شرایط محیط‌های خورنده اهمیت زیادی دارد. تمیزی و همواری سطح قالب می‌تواند کیفیت بهتری را بوجود آورد. هر چند جنس قالب بخودی خود در این شرایط تعیین‌کننده نیست، اما معمولاً درهوای گرم استفاده از قالب چوبی توصیه می‌شود. بهرحال در صورتیکه استفاده از قالب فلزی در دستور کار باشد، لازمست قالبها خنک شود. آب‌پاشی با آب خنک به سطح داخلی یا حتی خارجی قالب فلزی باعث کاهش دمای آن می‌گردد. قالب داغ کیفیت بتن مجاور را کاهش می‌دهد و بر نمای آن نیز اثر بدی باقی می‌گذارد و ممکن است باعث تغییر رنگ شود که نشانة مطلوبی محسوب نمی‌شود. مسلماً قالب فلزی نمای بهتر و صاف‌تری را بوجود می‌آورد، اما به دلیل عدم جذب آب ممکن است مک‌های سطحی (surface air voids) کوچک یا بزرگ را بر جای گذارد که نمی‌تواند به پایایی بتن کمک نماید و چه بسا مشکلاتی را در پایایی بوجود آورد. استفاده از روغن‌های مخصوص قالب (مواد رهاساز مناسب) با لزجت کم و صلبیت مناسب قالب، کاهش این حفرات سطحی را باعث می‌گردد.
دستورالعمل‌های کلی
قالبها باید کاملاً محکم بوده و بخوبی مهاربندی شده باشند. تعبیه پشت‌بندها و تقویت‌کننده‌های طولی و عرضی به منظور افزایش پایداری و استقامت قالب و داربست ضروری است.
قالبها باید طوری بهم جفت شوند تا از خارج شدن شیره بتن از درز آنها جلوگیری گردد.
در مورد قالبهای فلزی باید به تغییرات دما و اختلاف زیاد دما در سطح داخلی قالب و بتن ریخته شده توجه داشت. لازم است این‌گونه قالب ها را در جاهای مناسب و در زیر سایه انبار کرد تا از تابش مستقیم نور خورشید محافظت گردند تا دمای آنها بالا نرود، در اینصورت باید توسط آب‌پاشی دمای آنها کاهش یابد. همچنین پس از بتن‌ریزی نیز باید سطوح خارجی قالب فلزی از تابش مستقیم نور خورشید محافظت شود. همچنین بهتر است تا سطوح خارجی قالبها را با رنگ سفید رنگ‌آمیزی نمود.
استفاده از قالبهای چوبی ساخته شده با تخته چندلا نسبت به قالبهای فلزی ارجحیت دارد. در مورد این قالبها باید به میزان جذب آب آنها توجه شود. لازم است این قالبها قبل از بتن ریزی کاملاً چرب و روغنکاری شده باشند. در صورتی که مدت زیادی از روغنکاری قالبها گذشته باشد، ممکن است گردوغبار زیادی به خود جذب کرده باشند که لازم است تمیز گردند.
· روغن مصرفی باید باعث تغییر کیفیت سطح بتن نشود.
· روغنکاری قالب برای جلوگیری از اشکالات زیر انجام می‌شود :
· هنگامی که هوا بین سطح بتن و قالب محبوس می‌شود، حفره‌های کوچک در سطح تماس در بتن به وجود می‌آید.
· در صورت جذب نامنظم آب بتن توسط قالب، بر سطح بتن رنگ غیر یکنواخت پدید می‌آید.
· در هنگام قالب برداری، جدا شدن قالب از سطح بتن به سختی انجام می‌پذیرد و امکان صدمه خوردن سطح بتن وجود دارد.
· سطوح قالب باید بطور یکنواخت و کامل روغنکاری شود، البته نه آنقدر که از سطوح قالب چکه کند. روغن مصرفی بهتر است دارای ویسکوزیته پایین باشد.
در مورد قالب بندی و قالب برداری به آبا مراجعه شود.
باز کردن قالبها با توجه به زمان لازم برای عمل آوری بتن صورت گیرد. لذا لازم است قالبها تا حد امکان سریع‌تر و بدون اینکه خسارتی به بتن وارد آید شل گردند و سپس آب در سطوح نمایان بالایی ریخته شده تا از سطوح جانبی بتن به پایین سرازیر گردد. بویژه در دیوار یا ستون لازم است رطوبت مورد نیاز را از فاصله قالب و بتن (با آزاد کردن قالب) به بتن رسانید تا کیفیت سطحی بتن آسیب نبیند.
در صورت استفاده از قالب های فلزی توصیه می‌شود تا در حداقل زمان ممکن باز شوند و عمل‌آوری مرطوب در مورد قطعه اجرا شده ادامه یابد.
قالبهای چوبی نمی توانند از تبخیر آب جلوگیری کنند و در صورت استفاده از این نوع قالب ها باید آنها را با پوشش مناسب و مرطوب حفاظت کرد. داخل قالبها قبل از بتن‌ریزی باید کاملاً تمیز و عاری از هرگونه مواد زائد باشد. وجود مواد زائد مانند دانه‌های سنگی، ضایعات میلگرد، سیم و میخ قالب بندی و تکه‌های چوب باعث اثرات نامطلوب بر روی بتن خواهد شد.
برای احداث یک سازه بتن مسلح، باید بتن تازه در قالبهایی ریخته شود، تا پس از پر کردن تمام حجم قالبها و سفت شدن، به شکل لازم درآید. از مهمترین گامها در احداث سازه‌های بتنی، نحوه قالب‌بندی است. به همین دلیل باید مجری و پیمانکار سازه‌های بتنی کاملاً در جریان امور مربوط به قالب‌بندی، از وسایل گرفته، تا مشخصات و رواداریهای ابعاد و روشهای اجرا قرار داشته باشند.
پس از استقرار قالبها در محل مربوط، باید آنها را مورد بازرسی قرار داد و درزهایی که احتمالاً باعث بیرون زدن شیره بتن خواهند شد، پر شوند.
پایداری از مهمترین خصوصیاتی است که باید درقالب‌بندی رعایت شود. کافی نبودن مهاربندی پایه‌های اطمینان و یا مهاربندی افقی سکوها، عدم تنظیم تراز بتن‌ریزی که منجر به پر شدن یک قسمت از قالب و خالی ماندن قسمت دیگر می‌شود، تکیه‌گاه نامناسب زیر پایه‌های اطمینان، عدم به کارگیری کارگران ماهر، خوب نبستن قطعات قالب به یکدیگر، درنظر نگرفتن بارهای زنده و مرده وارد به قالبها و لغزش لایه خاک مجاور قالب می‌تواند باعث خرابی قالبها گردد.
شرایط قالب‌بندی
- قالبها بایدبه نحوی ساخته و نصب شوند تا شکل، اندازه، وضعیت و نمای بتن مورد نظر حاصل گردد.
- قالبها باید به اندازه کافی محکم باشند تا فشار یا وزن بتن تازه و دیگر بارها را تحمل کنند، بدون آنکه دچار تابیدگی، نشت شیره، گسیختگی یا به مخاطره انداختن کارگران شوند.
- قالبها باید طوری طراحی و ساخته شوند که به آسانی و با سرعت، قابل نصب و باز کردن باشند، تا از اتلاف وقت و پول جلوگیری شود.
- قالبها باید حتی‌الامکان با وسایل و امکانات موجود قابل حمل و جابجایی باشند.
- قالبها باید درزبندی شده باشند، تا از نشت شیره بتن جلوگیری شود.
مصالح مورد استفاده در ساخت قالب
قالب اجزای بتنی را می‌توان از مصالح مختلفی تهیه نمود. ویژگیهای تعدادی از آنها به شرح زیر است:
قالب آجری : این نوع قالب برای شالوده ها ودیوارهای حایل مجاور خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای اجرا بسته به ارتفاع بتن در قالب و نیز نیروهای وارده، یک دیوار به ضخامت 10 یا 20 سانتیمتری احداث می‌شود. برای جلوگیری از کرمو شدن بتن و مکیده شدن آب آن توسط آجر قبل از بتن‌ریزی باید یک لایه ورق نایلونی روی سطح دیوار نصب کرد، در صورتی که امکان انجام دادن این کار نباشد، باید سطح آجرها را کاملاً آب پاشی نمود. همچنین باید دقت نمود تا آب در قالبها جمع نشود.
قالب چوبی : چوب و تخته چند لا برای تمام کارهای قالب‌بندی از درست کردن قاب قالب تا دیواره آن وپایه‌های اطمینان مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای درست کردن قالب از چهار تراش قطعات الوار، تخته و تخته چند لا استفاده می‌شود.
قالبها باید به اندازه‌ای ساخته شوند که حمل آنها با وسایل موجود در کارگاه و نیروی انسانی امکان‌پذیر باشد. در هنگام ساخت، نصب و بتن‌ریزی نیاز به دقت زیادی وجود دارد تا به سطوح نرم و لبه‌ها آسیب نرسد. به خصوص دقت بیشتری برای قالب برداری و انبار کردن قالبها لازم است.
قالب فولادی : در مواردی که حجم کار زیاد و تنوع سطوح و ابعاد کم باشد، استفاده از قالبهای فولادی کاملاً به صرفه خواهد بود. بهای اولیه این قالبها نسبتاً زیاد است ولی عمر زیاد آنها این مسئله را توجیه می‌نماید. قالبهای فولادی به دلیل مقاوم بودن و امکان استفاده از اتصالات خاص می‌توانند به سهولت و با سرعت زیاد باز و بسته شوند. در هوای سرد و گرم، این قالبها حتی‌المقدور باید عایق‌بندی شده و از تغییرات حرارتی در آنها جلوگیری شود.
قالب برداری
1. قالب باید موقعی برداشته شود که بتن بتواند نیروی وارده را تحمل کند و تغییر شکلهای آن از تغییر شکلهای پیش بینی شده تجاوز نکند.
2. پایه‌ها و قالبهای باربر نباید قبل از آنکه اعضاء و قطعات بتنی مقاومت کافی را برای تحمل وزن خود و بارهای وارده کسب کند، برچیده شوند.
3. عملیات قالب‌برداری و برچیدن پایه‌ها باید گام به گام و بدون اعمال نیرو و ضربه طوری باشد که اعضا و قطعات بتنی تحت اثر بارهای ناگهانی قرار نگیرند، بتن صدمه نبیند و ایمنی و قابلیت بهره‌برداری مخدوش نشود.
4. در صورتی که قالب‌برداری قبل از پایان دوره مراقبت انجام پذیرد، باید تدابیری برای مراقبت بتن پس از قالب‌برداری به کار برده شود.
5. پایه‌های اطمینان را نباید قبل از آنکه اعضا و قطعات بتنی توان کافی برای تحمل وزن خود و بارهای وارد را کسب کنند، جمع کرد. شمع برداری باید به ترتیبی باشد که از ایجاد ضربه، برون محوری و برون مرکزی‌های پیش بینی نشده در قطعات جلوگیری شود.
زمان قالب‌برداری
در صورتی که زمان قالب‌برداری در طرح، تعیین و تصریح نشده باشد زمانهای ارائه شده در جدول 1 را می‌توان به عنوان حداقل زمان لازم برای برچیدن قالبها و پایه‌ها ملاک قرار داد.
جدول 1: راهنمای زمان قالب‌برداری
|
دمای مجاور سطح بتن (درجه سیلسیوس) |
نوع قالب بندی |
|
|||
|
0 |
8 |
16 |
24 و بیشتر |
||
|
30 |
18 |
12 |
9 |
قالب قائم (ستون) ساعت |
|
|
30 |
18 |
12 |
9 |
قالب زیرین، شبانه‌روز، پایه‌های اطمینان، شبانه‌روز |
دالها |
|
25 26 |
15 21 |
10 14 |
7 10 |
قالب زیرین، شبانه‌روز، پایه‌های اطمینان، شبانه‌روز |
تیرها |
توضیحات :
- زمانهای داده شده در صورتی معتبرند که شرایط زیر برقرار باشد.
- بتن با سیمان پرتلند نوع 1 (معمولی) تهیه شده باشد. در صورت استفاده از سیمان پرتلند نوع 2 یا پنج و یا آمیخته، این زمانها افزایش می‌یابد. به کارگیری افزودنیهای کند گیر کننده نیز همین نقش را دارند و مسلماً در صورت استفاده از سیمان‌های زودگیر یا مصرف مواد افزودنی زود گیر کننده می‌توان این زمانها را کاهش داد.
- در صورتی که در ضمن سخت شدن بتن، دمای محیط به کمتر از صفر درجه سیلسیوس تنزل کند، زمانهای داده شده را باید به تناسب و حداقل به اندازه مدت یخبندان افزایش داد.
در صورتی که قطعه و یا سازه از اهمیت خاصی برخوردار باشد، می‌توان با تهیه نمونه‌های آگاهی و شکستن آنها در زمان مورد نظر، مقاومت فشاری بتن داخل قالب را به صورت تقریبی به دست آورد. اگر 70 درصد مقاومت مشخصه 28 روزه حاصل شده باشد، می‌توان قالبهای زیرین را باز نمود، اما باز کردن پایه‌های اطمینان مستلزم دستیابی به مقاومت مشخصه 28 روزه می‌باشد.
در کارگاه‌های کوچک می‌توان از گازوئیل و یا روغن سوخته به عنوان ماده رهاساز استفاده نمود. ولی استفاده از گازوئیل ارجحیت دارد. بویژه استفاده از مواد رهاساز با لزجت کمتر در قالبهای فلزی باعث کاهش حفره‌های مجود در سطح می‌گردد.
پاشنه (رامکا)
برای سهولت عمل قالب بندی و تنظیم پای قالب، غالباً از رامکا استفاده می‌گردد. رامکا می‌تواند بتنی و یا فولادی باشد. در مناطق خورنده جنوب کشور و یا سازه‌های رویارو با آب و یون کلرید استفاده از رامکای فولادی مجاز نمی باشد. در استفاده از رامکای بتنی باید به نکات زیر توجه شود :
رامکا یک قسمت محدود از بتن سازه است. برخورد با رامکا باید مانند سایر بتن‌ها بوده و در اختلاط یا ریختن و تراکم و عمل آوری دقت‌های لازم به کار گرفته شود.
رامکای بتنی باید با بتن زیرین به صورت یکپارچه ریخته شود. وجود دو درز اجرایی در فاصله بسیار نزدیک به هم (10 تا 20 سانتیمتر) ابداً مجاز نیست بویژه آنکه در مناطق زلزله خیز واقع باشیم.
در ساخت رامکا باید قالبها با دقت در محل مورد نظر تنظیم و تثبیت گردند بویژه اگر بخواهیم رامکای بتنی به صورت پیوسته با بتن زیرین باشد، می‌توان قالبها را از ابتدا در محل مورد نظر قرار داد و یا بلافاصله پس از بتن‌ریزی قسمت زیرین اقدام به نصب قالبها نمود و بتن رامکا را اجرا نمود
زمان مجاز باز کردن قالب بندی تیر بتنی ، زمان باز کردن قالب در دمای سرد ، زمان بازکردن قالب دال بتنی در هوای سرد و یخبندان ، زمان باز کردن قالب سقف ، زمان باز کردن قالب فونداسیون ، زمان مجاز باز کردن قالب دیوار، زمان بازکردن دیوار برشی ،زمان قالب بردای فونداسیون ، زمان قالب برداری سقف تیرچه بلوک،زمان قالب برداری ستون بتنی ، زمان قالب برداری پی ،زمان قالب برداری دیوار برشی .